Πως λειτουργούν τα κοινωνικά δικαιώματα σε μια κοινωνία αλληλεγγύης ;
Τα κοινωνικά δικαιώματα υποχρεώνουν το κράτος να διασφαλίζει στους πολίτες ορισμένα κοινωνικά αγαθά. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η καθολικότητα πρόσβασης στις σχετικές υπηρεσίες. Τι είναι αυτό, λοιπόν, που μας συγκροτεί ως κοινωνία αλληλεγγύης;
Το Σύνταγμα της χώρας μας κατοχυρώνει μια σειρά από κοινωνικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην παιδεία, το δικαίωμα στην υγεία ή το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση. Τα δικαιώματα αυτά υποχρεώνουν το κράτος να διασφαλίζει στους πολίτες ορισμένα κοινωνικά αγαθά. Προς το σκοπό αυτό, το κράτος οργανώνει ένα πλέγμα θεσμών και δημόσιων υπηρεσιών, δηλαδή δημόσια συστήματα, που αποστολή τους είναι να παρέχουν στους πολίτες κοινωνικές υπηρεσίες. Τις υπηρεσίες αυτές τις χαρακτηρίζουμε κοινωνικές, γιατί παρέχονται είτε δωρεάν είτε με προνομιακούς όρους.
Με τη λειτουργία των θεσμών αυτών υλοποιούνται τα αντίστοιχα κοινωνικά δικαιώματα. Η σημασία των δημόσιων συστημάτων έγκειται στο ότι διασφαλίζουν την καθολικότητα, δηλαδή ότι όλοι οι πολίτες, ανεξαρτήτως της οικονομικής τους δυνατότητας, έχουν πρόσβαση στις σχετικές υπηρεσίες.
Οι κοινωνικές υπηρεσίες παρέχονται, λοιπόν, δωρεάν ή με χαμηλή επιβάρυνση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν κόστος. Οι κοινωνικές υπηρεσίες προς τους πολίτες χρηματοδοτούνται από φόρους και εισφορές που οι ίδιοι οι πολίτες καταβάλλουν. Το κράτος δεν έχει δικούς του πόρους, απλώς διαμεσολαβεί για την αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου. Η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών συνιστά μεταφορά πόρων προς κάποιους, τους αποδέκτες των υπηρεσιών, όπως είναι οι μαθητές των δημόσιων σχολείων, οι νοσηλευόμενοι στα δημόσια νοσοκομεία, οι συνταξιούχοι.
Οι πόροι αυτοί όμως, έχουν αφαιρεθεί από κάποιους άλλους, και η αναδιανομή αυτή, δηλαδή η μεταφορά πόρων από τους πλουσιότερους στους φτωχότερους, αποτελεί την πεμπτουσία αυτού που αποκαλούμε κοινωνική αλληλεγγύη.
Εκφάνσεις της κοινωνικής αλληλεγγύης
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς λειτουργεί η κοινωνική αλληλεγγύη, είναι η υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. Η υποχρεωτικότητα της κοινωνικής ασφάλισης έχει δύο διαστάσεις: Αφενός, όλοι οι εργαζόμενοι ασφαλίζονται υποχρεωτικά σε δημόσιο ασφαλιστικό φορέα. Δεν μπορούν να εξαιρεθούν, λέγοντας ότι ήδη έχουν (και πληρώνουν) ιδιωτική ασφάλιση. Αφετέρου, όλοι οι ασφαλισμένοι καταβάλλουν υποχρεωτικά κάθε μήνα ως ασφαλιστική εισφορά ένα ποσοστό του μισθού τους. Αυτό σημαίνει ότι οι υψηλόμισθοι καταβάλλουν περισσότερα από τους χαμηλόμισθους, όπως και ότι όσοι έχουν σταθερή εργασία καταβάλλουν περισσότερα από όσους μένουν κάποια διαστήματα άνεργοι. Αυτό εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει άδικο: τον πλούτο που παράγω τον μοιράζομαι με άλλους που παράγουν λιγότερο ή καθόλου. Είναι όμως, μια ‘αδικία’ που όχι μόνο την επιτάσσει το Σύνταγμά μας αλλά και η οποία, μας συγκροτεί ως κοινωνία αλληλεγγύης.
Ακρίτας Καϊδατζής
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκηςhttps://www.syntagmawatch.gr/my-constitution/pos-leitourgoun-ta-koinonika-dikaiomata/
