Στην Ευρώπη, τα συστήματα υγείας αντιμετωπίζουν αυξανόμενες προκλήσεις. Η έλλειψη προσωπικού, η άνιση πρόσβαση και οι βαθιές ανισότητες αφήνουν πολλούς πολίτες χωρίς επαρκή φροντίδα, ενώ η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς μειώνεται. Η πανδημία επανέφερε για λίγο το αίσθημα συλλογικής ευθύνης, όμως οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι οικονομικές προτεραιότητες έχουν από τότε απομακρύνει την προσοχή από την κοινή ευημερία. Αυτό εγείρει μια κρίσιμη ερώτηση: τι σημαίνει σήμερα η αλληλεγγύη στην υγεία στην Ευρώπη;
Αυτό το πλαίσιο υπογραμμίστηκε στο European Health Forum Gastein (EHFG) 2025, όπου υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών και ειδικοί στον τομέα της υγείας συζήτησαν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες για την αλληλεγγύη στην υγεία σε όλη την Ευρώπη.
Η υγεία δεν είναι απλώς εμπόρευμα· αποτελεί τη βάση για κοινωνική συνοχή και μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα. Η επένδυση στην πρόληψη, στην ψυχική υγεία και στην κοινωνική υποστήριξη δεν είναι αντίφαση με την οικονομική ανταγωνιστικότητα — είναι προϋπόθεση γι’ αυτήν.
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι πρόωροι θάνατοι το 2022 είχαν ως αποτέλεσμα 2,4 εκατομμύρια χαμένες εργατοώρες, υπογραμμίζοντας τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της ανεπαρκούς πρόληψης. Η πρόσβαση στην περίθαλψη παραμένει άνιση, οι χρόνιες παθήσεις αυξάνονται, και οι καινοτομίες δεν είναι παντού διαθέσιμες, αφήνοντας τις πιο ευάλωτες ομάδες να αντιμετωπίζουν πολλαπλές ανισότητες.
Η αλληλεγγύη στην υγεία απαιτεί δράση σε όλα τα επίπεδα. Η πρωτοβάθμια και κοινοτική φροντίδα λειτουργούν ως πρώτη γραμμή άμυνας, με διεπιστημονικές ομάδες — γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς — να συνεργάζονται με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για να φτάσουν στους πιο αποκλεισμένους.
Παραδείγματα από την Ανδαλουσία, την Πορτογαλία και το μοντέλο e-consultation στην Εσθονία δείχνουν πώς οι συντονισμένες, ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις ενισχύουν την εμπιστοσύνη, βελτιώνουν την πρόσβαση και ενδυναμώνουν τους πολίτες. Η πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση και η υγειονομική ενημέρωση πρέπει να συνοδεύουν την καινοτομία, ώστε κανείς να μην μένει πίσω. Στην ΕΕ, η μέση καθυστέρηση διάγνωσης του άσθματος είναι 4,5 χρόνια, αναδεικνύοντας την ανάγκη για έγκαιρη και δίκαιη φροντίδα.
Η ψηφιοποίηση φέρνει προκλήσεις και ευκαιρίες. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγάλα δεδομένα και τα ψηφιακά εργαλεία υγείας μπορούν να ενισχύσουν την πρώιμη διάγνωση, την παρακολούθηση των ασθενών και την αποδοτικότητα του συστήματος, αλλά κινδυνεύουν να ενισχύσουν τις ανισότητες και την έλλειψη εμπιστοσύνης εάν η διακυβέρνηση είναι αδύναμη. Στόχος της Ευρώπης είναι να συνδυάσει την καινοτομία με ηθική εποπτεία, ενσωματώνοντας διαφάνεια, λογοδοσία και προσβασιμότητα σε κάθε σχεδιαστική απόφαση. Πρωτοβουλίες όπως ο Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας (EHDS) επιδιώκουν να ενώσουν την διαλειτουργικότητα, την έρευνα και την ενδυνάμωση των ασθενών, δίνοντάς τους έλεγχο των δεδομένων τους και υποστηρίζοντας παράλληλα την καινοτομία και την ισότητα.
Τα συστήματα υγείας συνδέονται επίσης με ευρύτερες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις. Η κλιματική αλλαγή, οι κοινωνικές ανισότητες και η γήρανση του πληθυσμού επηρεάζουν δυσανάλογα τις ευάλωτες ομάδες, ενώ η φροντίδα στο τέλος της ζωής και οι σπάνιες ασθένειες αναδεικνύουν κενά στην ισότητα, την έρευνα και τη νομοθεσία. Σε όλη την Ευρώπη, οι συνεργατικές λύσεις — από κοινές πορείες ασθενών έως διασυνοριακά δίκτυα — είναι αναγκαίες. Η υγεία συμβάλλει περίπου στο 10% του ΑΕΠ της ΕΕ και στο 9% της απασχόλησης, αποδεικνύοντας τον κεντρικό ρόλο της τόσο στην κοινωνική όσο και στην οικονομική σταθερότητα. Η δημόσια χρηματοδότηση, οι στρατηγικές επενδύσεις στην μακροχρόνια φροντίδα και η συνεργασία μεταξύ πολλών φορέων ενισχύουν την ανθεκτικότητα και την αλληλεγγύη. Σημαντικά, έχουν διατεθεί 170 εκατομμύρια ευρώ για τη Στρατηγική Ατζέντα Έρευνας και Καινοτομίας της ΕΕ για την Υγεία και την Κλιματική Αλλαγή, διασφαλίζοντας την ένταξη των πιο ευάλωτων πληθυσμών.
Η αλληλεγγύη στην υγεία δεν αφορά μόνο την χρηματοδότηση ή τις πολιτικές· είναι δέσμευση για δικαιοσύνη, συμμετοχικότητα και συλλογική ευθύνη. Από τα καινοτόμα μοντέλα φροντίδας, όπως το “νοσοκομείο στο σπίτι” στο Karolinska University Hospital, έως τις ψηφιακές λύσεις της Εσθονίας, η Ευρώπη διαθέτει παραδείγματα αποτελεσματικών πρακτικών που βασίζονται στην ισότητα και την ανθρωποκεντρική προσέγγιση. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και η ενίσχυση της αλληλεγγύης απαιτούν διαφάνεια, συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και μέτρα που δείχνουν έμπρακτα τη φροντίδα.
Το κοινωνικό συμβόλαιο της Ευρώπης στην υγεία μπορεί να ανανεωθεί, ισορροπώντας την ανταγωνιστικότητα με τη φροντίδα. Όταν οι επενδύσεις, η καινοτομία και οι πολιτικές καθοδηγούνται από την αλληλεγγύη, η Ευρώπη εξασφαλίζει ότι η υγεία γίνεται το κοινό έδαφος πάνω στο οποίο αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη — μετρημένη όχι σε λόγια ή συνθήματα, αλλά στην ευημερία κάθε πολίτη.
Διαβάστε την αναφορά του EHFG εδώ
Κείμενο/προσαρμογή: Ιφιγένεια Αναστασίου για το ΚΑΠΑ3