H διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη γονιμότητα, κυρίως μετά από αντικαρκινική θεραπεία, καθώς οι θεραπείες αυτές συχνά επηρεάζουν το ορμονικό και αναπαραγωγικό σύστημα. Η υπογονιμότητα αναφέρεται στην αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει εγκυμοσύνη μετά από 12 μήνες τακτικής και απροστάτευτης σεξουαλικής επαφής. Τα αίτια για τις γυναίκες μπορεί να περιλαμβάνουν διαταραχές της ωορρηξίας, καταστάσεις που επηρεάζουν τη μήτρα, βλάβη ή απόφραξη της σάλπιγγας, ενδομητρίωση, ωοθηκική ανεπάρκεια, πυελικές συμφύσεις, ενώ για τους άνδρες, μπορεί να οφείλεται σε προβλήματα με την ποσότητα ή την ποιότητα του σπέρματος. Μπορεί επίσης να οφείλετε σε βλάβες που σχετίζονται με τον καρκίνο και τις θεραπείες τους [1],[2].
Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη στήριξη της γονιμότητας των ατόμων με καρκίνο, ιδιαίτερα όσων υποβάλλονται σε θεραπείες που μπορεί να επηρεάσουν το αναπαραγωγικό σύστημα μειώνοντας τη γονιμότητα. Μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή μπορεί να συμβάλει στη γενική υγεία του οργανισμού, στη μείωση των παρενεργειών των θεραπειών και στην προστασία της γονιμότητας. Ειδικότερα, η διατροφή που περιλαμβάνει τρόφιμα με αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες μπορεί να βοηθήσει στην υποστήριξη των αναπαραγωγικών κυττάρων και τη μείωση των βλαβών που προκαλούνται από τη θεραπεία. Επιπλέον, η διατροφή μπορεί να ενισχύσει τη συνολική ανάρρωση και την ικανότητα του οργανισμού να ανακάμψει μετά από επιθετικές θεραπείες, υποστηρίζοντας έμμεσα και τη γονιμότητα.
Παρακάτω εξετάζονται τρία διατροφικά πρότυπα που έχουν συσχετιστεί με αυξημένη γονιμότητα:
- Μεσογειακή Διατροφή
Χαρακτηρίζεται από:
- υψηλή πρόσληψη ελαιόλαδου, ξηρών καρπών, οσπρίων, φρούτων, λαχανικών και δημητριακών ολικής αλέσεως
- μέτρια πρόσληψη ψαριών, πουλερικών και κρασιού
- χαμηλή πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων, κόκκινου κρέατος και γλυκών
Τι ακριβώς την καθιστά ιδανική διατροφή;
Η Μεσογειακή Διατροφή φαίνεται να έχει σημαντική ευεργετική επίδραση στη γονιμότητα, ιδιαίτερα για τα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα σύλληψης και καταφεύγουν σε τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Σύμφωνα με μελέτες, η υιοθέτηση αυτής της διατροφής αυξάνει την πιθανότητα επιτυχούς γέννησης σε γυναίκες που υποβάλλονται σε αυτές τις διαδικασίες. Τροφές όπως το ελαιόλαδο, τα φρούτα, τα λαχανικά και οι ξηροί καρποί, ενισχύουν τη γενική υγεία και συμβάλλουν θετικά στη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος.
Όσον αφορά τις γυναίκες που ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή, παρουσιάζεται συχνά καλύτερη ποιότητα ωαρίων και υγιέστερες εγκυμοσύνες. Για τους άνδρες, αυτή η διατροφή συνδέεται αποδεδειγμένα με αυξημένη συγκέντρωση σπέρματος και επίπεδα τεστοστερόνης, κάτι που βελτιώνει τις πιθανότητες σύλληψης, ενώ παρατηρείται μειωμένος δείκτης μεταλλάξεων στο DNA. [3],[4]
- «Δίαιτα γονιμότητας»
Η «δίαιτα γονιμότητας» είναι μια διατροφική προσέγγιση που στοχεύει στη βελτίωση της γονιμότητας μέσω συγκεκριμένων διατροφικών επιλογών. Χαρακτηρίζεται από υψηλή πρόσληψη μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, καθώς και αυξημένη κατανάλωση φυτικών πρωτεϊνών, γαλακτοκομικών προϊόντων με υψηλά λιπαρά, και τροφίμων πλούσιων σε σίδηρο, βιταμίνες Β12 και D. Επιπλέον, δίνεται έμφαση σε φρούτα και λαχανικά με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτοφάρμακα, δημητριακά, θαλασσινά, γαλακτοκομικά και τρόφιμα σόγιας, τα οποία παρέχουν πολύτιμα θρεπτικά συστατικά για τη γονιμότητα. Παράλληλα, η δίαιτα προτείνει τη μείωση της κατανάλωσης ζωικής πρωτεΐνης, γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών, και τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο. Με αυτόν τον τρόπο, περιορίζεται η επιβάρυνση στο ενδοκρινικό σύστημα, μειώνονται οι φλεγμονές και βελτιώνεται η ορμονική ισορροπία, αυξάνοντας τις πιθανότητες σύλληψης και επιτυχούς εγκυμοσύνης.
- «Ολλανδική δίαιτα σύλληψης»
Αυτή η δίαιτα, περιλαμβάνει υψηλή ημερήσια πρόσληψη δημητριακών ολικής αλέσεως, λαχανικών και φρούτων, που παρέχουν άφθονες φυτικές ίνες, βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, ευνοώντας τη συνολική υγεία και την αναπαραγωγική λειτουργία. Επιπλέον, συνιστάται η εβδομαδιαία κατανάλωση τουλάχιστον τριών μερίδων κρέατος, για την παροχή ζωτικών πρωτεϊνών και θρεπτικών στοιχείων, όπως ο σίδηρος και η βιταμίνη Β12, καθώς και μίας μερίδας ψαριού, που είναι πλούσιο σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα και υποστηρίζει την υγεία του αναπαραγωγικού συστήματος. Η δίαιτα ενθαρρύνει επίσης την κατανάλωση μονοακόρεστων ή πολυακόρεστων ελαίων, τα οποία έχουν ευεργετική επίδραση στις ορμόνες και τη γονιμότητα. [5]
Πάμε να δούμε πως τα μακροθρεπτικά συστατικά που συναντάμε στις παραπάνω διατροφές, βοηθούν στο αναπαραγωγικό σύστημα.
Υδατάνθρακες
Οι υδατάνθρακες αποτελούν την κύρια πηγή ενέργειας για τον ανθρώπινο οργανισμό και έχουν κεντρικό ρόλο στον έλεγχο του μεταβολισμού της γλυκόζης. Ως βασικά θρεπτικά συστατικά, συμβάλλουν στην παραγωγή ενέργειας, καθώς ο οργανισμός μας τους διασπά για να απελευθερώσει γλυκόζη, η οποία είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των κυττάρων.
Μια δίαιτα χαμηλή σε υδατάνθρακες έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να βελτιώσει τα κλινικά συμπτώματα των ασθενών με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS).
Αυτή η διατροφική προσέγγιση οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) και σε μείωση των επιπέδων τεστοστερόνης, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει θετικά τη γονιμότητα.
Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι η υποθερμιδική δίαιτα, η οποία περιορίζει την ημερήσια πρόσληψη θερμίδων, συσχετίζεται θετικά με τον αριθμό των ωαρίων. Αυτή η σχέση, μας δείξει ότι η διαχείριση της πρόσληψης θερμίδων και υδατανθράκων μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην αναπαραγωγική υγεία και την ικανότητα σύλληψης, ενισχύοντας τις πιθανότητες επιτυχίας για τις γυναίκες που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά. [6]
Πρωτεΐνες
Οι πρωτεΐνες αποτελούν βασικά θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για πολλές λειτουργίες του οργανισμού. Τα τρόφιμα που περιέχουν ζωικές πρωτεΐνες, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα ψάρια και το κρέας, είναι πλούσια σε απαραίτητα αμινοξέα, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία.
Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση ζωικών πρωτεϊνών μπορεί να συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο διαταραχών της ωορρηξίας σε υγιείς γυναίκες. Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες που καταναλώνουν κυρίως ζωικές πρωτεΐνες μπορεί να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν προβλήματα γονιμότητας σε σύγκριση με εκείνες που προτιμούν πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης, όπως όσπρια και ξηρούς καρπούς.
Επιπλέον, η πρόσληψη κόκκινου κρέατος έχει παρατηρηθεί ότι επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των εμβρύων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η διατροφή που περιλαμβάνει υψηλά επίπεδα κόκκινου κρέατος μπορεί να μην είναι ευνοϊκή για τις εγκυμονούσες γυναίκες. Από την άλλη πλευρά, μια διατροφή πλούσια σε λευκό κρέας και ψάρι φαίνεται να σχετίζεται θετικά με το σχηματισμό βλαστοκύστης, κάτι που είναι σημαντικό για την επιτυχία της σύλληψης και της εγκυμοσύνης.
Επομένως, ιδανικό θα ήταν να ισορροπήσουμε την κατανάλωση πρωτεϊνών, δίνοντας προτεραιότητα σε φυτικές πηγές και λευκό κρέας, συμβάλλοντας στην υποστήριξη της αναπαραγωγικής υγείας.
Λιπαρά Οξέα
Τα λιπαρά οξέα είναι βασικά δομικά συστατικά των κυτταρικών μεμβρανών και παίζουν κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση της δομής και της λειτουργίας των κυττάρων στον οργανισμό.
Τα ωμέγα-6 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (PUFAs) βρίσκονται σε τρόφιμα όπως η σόγια, το καλαμπόκι, οι ξηροί καρποί, οι σπόροι, το κρέας, οι πουλερικές, τα ψάρια και τα αυγά. Αντίστοιχα, τα ωμέγα-3 PUFAs, βρίσκονται κυρίως σε ψάρια και θαλασσινά, ξηρούς καρπούς, σπόρους και φυτικά έλαια. Αυξημένα επίπεδα αυτών των λιπαρών οξέων έχουν συσχετιστεί θετικά με την επιτυχία της εμφύτευσης εμβρύου, υποδεικνύοντας ότι η επαρκής πρόσληψή τους μπορεί να βελτιώσει τις πιθανότητες σύλληψης και εγκυμοσύνης. Η διατροφή που περιλαμβάνει πηγές πλούσιες σε ωμέγα-3 και ωμέγα-6 λιπαρά οξέα μπορεί να προσφέρει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την υποστήριξη της αναπαραγωγικής υγείας και της ανάπτυξης του εμβρύου. [6], [7], [8], [9]
Αντιοξειδωτικά
Τα αντιοξειδωτικά είναι ουσίες που αναστέλλουν την οξείδωση των κυττάρων, απομακρύνοντας τις υπάρχουσες ελεύθερες ρίζες, οι οποίες προκαλούν βλάβες στα κύτταρα. Αυτές οι ουσίες, περιλαμβάνουν σημαντικές βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά, όπως η βιταμίνη Ε και C, η β-καροτίνη, το συνένζυμο Q10, ο ψευδάργυρος, το φολικό οξύ κ.α.
Μειωμένο επίπεδο αντιοξειδωτικών προκαλεί αύξηση του οξειδωτικού στρες και μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις στη γονιμότητα. [10]
Βιταμίνες
Βιταμίνη Β12, επηρεάζει θετικά την ποιότητα του σπέρματος αυξάνοντας τον αριθμό των σπερματοζωαρίων και την κινητικότητα μειώνοντας τη βλάβη στο DNA του σπέρματος.
Βιταμίνη D, επηρεάζει θετικά την ποιότητα του σπέρματος και η λήψη συμπληρωμάτων μπορεί να ενισχύσει την κινητικότητα του σπέρματος σε άνδρες με ανεπάρκεια βιταμίνης D, ασθενοζωοσπερμία και υπογονιμότητα.
Συνένζυμο Q10
Είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την παραγωγή ενέργειας στα κύτταρα. Επιπλέον, δρα ως αντιοξειδωτικό μέσα στο ωάριο, προστατεύοντας τα κύτταρα από τις βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες. Ωστόσο, η συγκέντρωση του στο ωοθυλακικό υγρό μειώνεται με την ηλικία, γεγονός που μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για την ποιότητα των ωαρίων και τη γονιμότητα. Η από του στόματος χορήγηση συμπληρωμάτων CoQ10 έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να βελτιώσει τη ποιότητα των ωαρίων και να φέρει καλύτερα αποτελέσματα στις προσπάθειες σύλληψης.
Καφεΐνη
Η πρόσληψη ροφημάτων που περιέχουν καφεΐνη έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο υπογονιμότητας. Η καφεΐνη, που βρίσκεται σε καφέ, τσάι, ενεργειακά ποτά και αναψυκτικά, μπορεί να επηρεάσει τη ρυθμιστική λειτουργία των ορμονών και τη γενική αναπαραγωγική υγεία. [11]
Θα ήταν ωφέλιμο να εντάξετε στη διατροφή σας:
Πράσινα φυλλώδη λαχανικά: Είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, φολικό οξύ και σίδηρο, συμβάλλοντας στη σωστή ανάπτυξη του σώματος και του εμβρύου.
Λάχανο: Περιέχει βιταμίνες και μέταλλα, ρυθμίζοντας την έκκριση των οιστρογόνων.
Μπρόκολο: Υψηλό σε βιταμίνη C, η οποία βοηθά στην ωρίμανση των ωαρίων.
Μπανάνα: Πλούσια σε βιταμίνη Β6, η οποία ρυθμίζει τον εμμηνορροϊκό κύκλο.
Ανανάς: Βοηθά στην παραγωγή αναπαραγωγικών ορμονών.
Σολομός: Συνεισφέρει στην ισορροπία των οιστρογόνων και βελτιώνει τη ροή του αίματος.
Τι να αποφύγετε;
Άψητα αυγά: Κίνδυνος μόλυνσης από σαλμονέλα, που μπορεί να προκαλέσει τροφική δηλητηρίαση.
Τεχνητά γλυκαντικά: Η σακχαρίνη μπορεί να μειώσει τα ποσοστά επιτυχίας εγκυμοσύνης.
Επεξεργασμένα σάκχαρα, αλκοόλ και καφεΐνη: Επιβαρύνουν τον οργανισμό και επηρεάζουν την υγεία του εμβρύου.
Θαλασσινά: Περιέχουν υδράργυρο, ο οποίος μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εμβρύου.
Υπερ-επεξεργασμένες τροφές: Στερούνται θρεπτικών συστατικών και είναι επιβλαβείς για την υγεία.
Συμπερασματικά, η κατάλληλη διατροφή αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τη στήριξη της αναπαραγωγικής υγείας και τη βελτίωση της γονιμότητας των καρκινοπαθών, συμβάλλοντας στην προστασία και αποκατάσταση των αναπαραγωγικών κυττάρων μετά από θεραπείες.
Επιμέλεια : Αρσενίου Αργυρώ1, Α. Παόλα Ρόχας2
1Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εργαστήριο Βασικών Επιστημών Υγείας Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
2Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εργαστήριο Βασικών Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Βιβλιογραφία
[1]. Vander Borght M, Wyns C. Fertility and infertility: Definition and epidemiology. Clin Biochem. 2018 Dec;62:2-10. doi: 10.1016/j.clinbiochem.2018.03.012. Epub 2018 Mar 16. PMID: 29555319.
[2]. Sharma R, Biedenharn KR, Fedor JM, Agarwal A. Lifestyle factors and reproductive health: taking control of your fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2013 Jul 16;11:66. doi: 10.1186/1477-7827-11-66. PMID: 23870423; PMCID: PMC3717046.
[3]. Maria Cristina Budani, Gian Mario Tiboni, Nutrition, female fertility and in vitro fertilization outcomes, Reproductive Toxicology, Volume 118, 2023,108370, ISSN 0890-6238, https://doi.org/10.1016/j.reprotox.2023.108370.
[4]. Muffone ARMC, de Oliveira Lübke PDP, Rabito EI. Mediterranean diet and infertility: a systematic review with meta-analysis of cohort studies. Nutr Rev. 2023 Jun 9;81(7):775-789. doi: 10.1093/nutrit/nuac087. PMID: 36346903.
[5]. Winter HG, Rolnik DL, Mol BWJ, Torkel S, Alesi S, Mousa A, Habibi N, Silva TR, Oi Cheung T, Thien Tay C, Quinteros A, Grieger JA, Moran LJ. Can Dietary Patterns Impact Fertility Outcomes? A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2023 May 31;15(11):2589. doi: 10.3390/nu15112589. PMID: 37299551; PMCID: PMC10255613.
[6]. Sanderman EA, Willis SK, Wise LA. Female dietary patterns and outcomes of in vitro fertilization (IVF): a systematic literature review. Nutr J. 2022 Jan 18;21(1):5. doi: 10.1186/s12937-021-00757-7. PMID: 35042510; PMCID: PMC8764863.
[7]. Aoun A, Khoury VE, Malakieh R. Can Nutrition Help in the Treatment of Infertility? Prev Nutr Food Sci. 2021 Jun 30;26(2):109-120. doi: 10.3746/pnf.2021.26.2.109. PMID: 34316476; PMCID: PMC8276703.
[8]. Charkamyani F, Khedmat L, Hosseinkhani A. Decreasing the main maternal and fetal complications in women undergoing in vitro fertilization (IVF) trained by nutrition and healthy eating practices during pregnancy. J Matern Fetal Neonatal Med. 2021 Jun;34(12):1855-1867. doi: 10.1080/14767058.2019.1651267. Epub 2019 Aug 20. PMID: 31429355.
[9]. Almujaydil MS. The Role of Dietary Nutrients in Male Infertility: A Review. Life (Basel). 2023 Feb 14;13(2):519. doi: 10.3390/life13020519. PMID: 36836876; PMCID: PMC9960932.
[10]. Eskenazi B, Kidd SA, Marks AR, Sloter E, Block G, Wyrobek AJ. Antioxidant intake is associated with semen quality in healthy men. Hum Reprod. 2005 Apr;20(4):1006-12. doi: 10.1093/humrep/deh725. Epub 2005 Jan 21. PMID: 15665024.
[11]. Bu FL, Feng X, Yang XY, Ren J, Cao HJ. Relationship between caffeine intake and infertility: a systematic review of controlled clinical studies. BMC Womens Health. 2020 Jun 16;20(1):125. doi: 10.1186/s12905-020-00973-z. PMID: 32546170; PMCID: PMC7298863.